Месяц: Май 2021

Հողի մասին խոսելիս կամ դրա հետ աշխատելիս շատ բան է անհրա­ժեշտ իմանալ: Իհարկե, բոլորս լավ գիտենք, որ բույսերի մեծ մասն աճում է հողում: Այստեղ հանդիպում են նաև շատ կենդանիներ: Հողում մեծաքա­նակ են տարբեր բակտերիաները և սնկերը: Իսկ ի՞նչ է հողը, ի՞նչ բաղա­դրություն ունի:

Հողը երկրագնդի մակերևույթի վերին բերրի շերտն է:

Հողում մոտ 50-60 սանտիմետր խորությամբ մի փոքր փոս փորելիս կարելի է նկատել հողի տարբեր շերտեր: Վերին շերտը մուգ գույ­նի է: Այստեղ են բույսերի արմատները: Հողի այս շերտը պարունակում է նաև տարբեր բույսերի և կենդանիների մնացորդներ: Այդ մնացորդները բակտերիաների և սնկերի օգնությամբ քայքայվում են, առաջանում է օր­գանական նյութերով հարուստ հումուս, որր հողին հաղորդում է մուգ գույն: Հողի ավելի խոր շերտերը բաց գույնի են, այս­տեղ քիչ է հումուսը:

Կարելի է ասել, որ հողը ոչ միայն բույսերի և այլ կեն­դանի օրգանիզմների ապրե­լու միջավայր է, այլ նաև՝ կեն­դանի օրգանիզմների կենսա­գործունեության արդյունք: Հումուսի պարունակու­թյամբ հողերը շատ տարբեր են: Հումուսով հարուստ է սևահողը, որտեղ լավ են աճում բույսերը: Հումուսի պակասի դեպքում բույսերն զգում են սննդի պակաս: Հողի բերրիության և բույսերի աճի ապահովման համար օգտագործում են պարարտանյութեր: Պարարտանյութերը պարունակում են տարբեր նյութեր և լրացուցիչ սնունդ են բույսի համար:

Բույսերի աճի համար անհրաժեշտ են նաև ջուր, թթվածին և այլ նյու­թեր: Ջրի պարունակությունը հողում փոփոխական է: Երբ անձրևները սա­կավ են, անհրաժեշտ է արհեստական ոռոգում, որի համար օգտագործում են լճերի, գետերի, ջրամբարների, ջրանցքների ջրերը: Իսկ թթվածնով հարստացնելու համար հողը փխրեցնում են:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ կենդանի օրգանիզմներ են հանդիպում հողում:
   Հողում հանդիպում են բակտերիաներ, սնկեր;
   
2. Ի՞նչ է հողը, իսկ հումո՞ւսը:
   Հողը երկրագնդի մակերևույթի վերին բերրի շերտն է, իսկ հումուսը՝ տարբեր կենդանիների և բույսերի մնացորդներից ստացված նյութն է։
3. Ինչո՞ւ է հողի վերին շերտը մուգ գույնի:
   Երբ հողում շատ է լինում հումուստ դրա վերին շերտը մուգ է լինում;
4. Ի՞նչ նյութեր են պարունակվում հողում:
   Հողում պարունակվում են տարբեր կենդանի օրգանիզմներ։
5. Ի՞նչ են պարարտանյութերը:
   Պարարտանյութերը լրացուցիչ սնունդ են բույսի համար:
6. Ի՞նչ նպատակով են իրականացնում հողի արհեստական ոռոգումը, փխրեցումը:
   Հողի արհեստական ոռոգումը կատարում են, որպեսզի բույսի ջրի պակասը լրացն են, իսկ փխրեցումը կատարում են, երբ բույսի մեջ թթվածինը քիչ է։

Երկրագնդի վրա կենդանի օրգանիզմներից են բույսերը և կենդանինե­րը: Բացի դրանցից՝ կան փոքր, մանր օրգանիզմներ՝ մանրէներ, որոնց մեծ մասը բակտերիաներն են: 

Բակտերիաներ: Մանրէներն այնքան փոքր են, որ անզեն աչքով տե­սանելի չեն: Դրանք տեսանելի են դառնում միայն խոշորացնող սարքերի օգնությամբ: Հոլանդացի վարպետ և բնագետ Անտոնի վան Լևենհուկը, այդպիսի մի պարզ սարք ստեղծելով, բացահայտեց մանրէները:Մանրէների մի մեծ մասը  բակտերիաներն են: Դրանք պարզունակ միաբջիջ օրգանիզմներ են, որոնք սնվում, շարժվում, կիսվում և բազմանում են, օժտված են նաև այլ հատկություններով:

Բակտերիաները տարբեր ձևի են՝ ցուպիկաձև, գնդաձև, ստորակետաձև, պարուրաձև և այլն: Այդ ձևն ապահովում է որոշա­կի լավ արտահայտված արտաքին կառույցով, որը  շրջապատում է բակ­տերիան: Նման կառույցը նաև պաշտպանում է բակտերիան միջավայրի տարբեր անբարենպաստ գործոններից, օրինակ՝ սուր առարկաներից, բարձր ջերմաստիճանից կամ ճնշումից, քիմիական տարբեր նյութերից: Բակտերիաները շատ կայուն են: Բակտերիաների միջև կան նաև գույնի, չափսի և այլ տար­բերություններ: Բակտերիաների մեծ մասն անգույն է: Բակտերիաներն ունեն սնման տարբեր եղանակներ. մի դեպքում իրենք են առաջացնում օրգանա­կան նյութեր, մյուսում՝ օգտվում են պատրաստի նյութերից: Հո­ղում բակտերիաները շատ են (1 գրամ հողում կարող են գտնվել միլիոնավոր բակտե­րիաներ): Բակտերիաների առանձնահատկություններից է արագ կիսումը, որի հաշվին նրանց թվաքանակը մեծ է:

Բակտերիաների մի մասը մեծ օգուտ է տալիս բնությանը: Դրանք մասնակցում են երկրագնդում նյութերի հոսքերին և փոփոխություններին, նպաստում են որոշ բույսերի աճին և զարգացմանը, կենդանիների և մար­դու սննդառությանը: Սակայն բակտերիաների մյուս մասը փչացնում է տարբեր պիտանի առարկաներ, բույսերում, կենդանիներում և մարդու օր­գանիզմում առաջացնում տարբեր հիվանդություններ: Այդ բակտերիանե­րը վնասակար են:

Բակտերիաների մասին գիտությունն ընդգրկված է մանրէաբանութ­յունում:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ գիտեք բակտերիաների  մասին: Ի՞նչ օրգանիզմներ են դրանք:                                                 Նրանք շատ մանր օրգանիզմներ են:
2. Ո՞վ է բացահայտել բակտերիաները, ի՞նչ սարքի օգնությամբ:    Հոլանդացի վարպետ և բնագետ Անտոնի վան Լևենհուկը խոշորացույց ստեղծելով բացահայտեց մանրէները:
3. Ինչի՞ հաշվին են բակտերիաները պաշտպանվում միջավայրի  անբենպաստ գործոններից:      Բակտերիաները տարբեր ձևի են՝ ցուպիկաձև, գնդաձև, ստորակետաձև, պարուրաձև և այլն: Այդ ձեւը պաշտպանում է բակտերիան միջավայրի տարբեր անբարենպաստ գործոններից։
4. Բակտերիաների սնման ի՞նչ եղանակներ գիտեք:Բակտերիաների մեծ մասն անգույն է: Բակտերիաներն ունեն սնման տարբեր եղանակներ. մի դեպքում իրենք են առաջացնում օրգանա­կան նյութեր, մյուսում՝ օգտվում են պատրաստի նյութերից:
5. Ինչո՞ւմն է բակտերիաների դերը բնության մեջ և մարդու կյանքում:  Բակտերիաների մի մասը նպաստում է երկրագնդում հոսքների եւ փոփոխություններին, դրանք լավ բակտերիաներ են, իսկ կան նաեւ վտանգավոր բակտերիաներ, որոնք  վնասում ենմարդկանց ու առաջացնում հիվադություններ։

Н.вр. П.вр. Б.вр.

Я-читаю, читала, буду читать.
Ты-читаешь, читал, будешь читать.
Он-читает, читал, будет читать.
Она-читает, читала, будет читать.
Мы-читаем, читали, будем читать.
Вы-читаете, читали, будете читать.

Н.вр. П.вр. Б.вр.
Я-рисую, рисовала, буду рисовать.
Ты-рисуешь, рисовал, будешь рисовать.
Он-рисует, рисовал, будет рисовать.
Она-рисует, рисовала, будет рисовать.
Мы-рисуем, рисовали, будем рисовать.
Вы-рисиуете, рисовали, будете рисовать.

Թեստ 2

1. Գտիր այն հնգանիշ թիվը, որի հարյուրավորը 8 է, միավորը 4, մնացած կարգերում գրված է 9։
   1) 99498
   2) 99894
   3) 98994
   4) 94998
2. Որքանո՞վ կմեծանա երկնիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից կցագրենք 3 թվանշանը։
   1) 3-ով
   2) 30-ով
   3) 300-ով
   4) 3000-ով
3. Ընտրի՛ր տրված թվերից այն թիվը, որը 6-ի հնգապատիկից մեծ է 10-ով։
   1) 21
   2) 40
   3) 56
   4) 60
4. Ընտրի՛ր տրված թվանշաններից այն թվանշանը, որը տեղադրելով աստղանիշի փոխարեն կստանաս անհավասարություն։
   6 կմ 50մ > 6կմ *3 մ
   1) 4
   2) 5
   3) 6
   4) 7
5. Ընտրի՛ր այն շարքը. որտեղ թվերը դասավորված են նվազման կարգով։
   1) 3466, 5153, 78427, 62436
   2) 3466, 5153, 62436, 78427
   3) 78427, 62436, 3466, 5153
   4) 78427, 62436, 5153, 3466
6. Գայանեն գնեց 800գ ալյուր։ Նա տորթի համար օգտագործեց այդ ալյուրի 1/5 մասը։ Քանի՞ գրամ ալյուր նա օգտագործեց։
   1) 160գ
   2) 320գ
   3) 480գ
   4) 640գ
7. Ընտի՛ր այն պատասխանը, որն արտահայտում է 3 կգ 8գ-ը գրամներով։
   1) 308 գ
   2) 3800 գ
   3) 3080 գ
   4) 3008 գ
8. Ընտրի՛ր այն պատասխանը, որն արտահայտում է 5 ժ 24 ր-ն րոպեներով։
   1) 524 ր
   2) 274 ր
   3) 324 ր
   4) 144 ր
9. Քառակուսու երկու կողմերի երկարությունների գումարը հավասար է 30 սմ։ Գտի՛ր քառակուսու պարագիծը։
   1) 15 սմ
   2) 60 սմ
   3) 120 սմ
   4) 225 սմ
10. Ո՞ր գծապատկերում է 1/8 մասը ներկված։

2)

11. Հաշվիր բեկյալի երկարությունը, եթե նրա կոմերի երկարությունները 12 սմ, 23 սմ, 28 սմ, 47 սմ են։
110 սմ։

12. Հաշվի՛ր բոլոր այն երկնիշ թվերի գումարը, որոնց միավորը 2 է։
12+22+32+42+52+62+72+82+92=468

13. Դի՛ր փակագծեր այնպես, որ ստացվի հավասարություն։
4800։60+20.8=800

630. Հաշվի՛ր արտահայտության արժեքը։
բ) 320000։(3012+6988)+(4580-3012)=1600
3012+6988=10000
320000։10000=32
4580-3012=1568
32+1568=1600

554. Կատարի՛ր բաժանումը, ապա ստուգի՛ր՝ արդյոք ճիշշտ ես կատարել։

բ) 3։3=1, 1.3=3
4։3=1 (1 մն.), 1.3+1=4
5։3=1 (2 մն.), 1.3+2=5
6։4=1 (2 մն.), 1.4+2=6
7։3=2 (1 մն.), 2.3+1=7
8։3=2 (2 մն.), 2.3+2=8

557. Կատարի՛ր գործողությունները։

բ) 24տ 300կգ-6տ 450կգ=23տ 1300կգ-6տ 450կգ=17տ 850կգ

12ց 36կգ-8ց 46կգ=11ց 136կգ-8ց 46կգ=3ց 90կգ

513. Հաշվի՛ր արտահայտության արժեքը։

բ) (90231-321.14)-(2425+915։5)=73495
321.14=4494
90231-4494=75737
915։5=183
2425-183=2242
75737-2242=73495

608. Կատարի՛ր գործողությոնները։

ա) 3կգ 250գ+3կգ 750գ=կգ
8կգ 420գ+3կգ 950գ=12կգ 370գ

բ) 8կգ 650գ+6կգ 350գ=15կգ
5կգ 870գ+7կգ 430գ=13կգ 300գ

609. Կատարի՛ր գործողությունը։
ա) 14կգ 250գ-3կգ 750գ=13կգ 1250գ-3կգ 750գ=10կգ 500գ
28ց 32կգ- 4ց 90կգ=27ց 132կգ-4ց 90կգ=13ց 42կգ
22տ 200կգ-640կգ=21տ 1200կգ-640=21տ 560կգ

բ) 18կմ 650մ-16կմ 350մ=2կմ 300մ
15մ 25սմ-7մ 40սմ=14մ 125սմ-7մ 40սմ=7մ 75սմ
16դմ 7սմ-8սմ=15դմ 17սմ-8սմ=15դմ 9սմ

682. Կատարի՛ր գործողությունը։

ա) 34կմ 85մ+2կմ 35մ=36կմ 120մ
42դմ 7սմ+5դմ 8սմ=48դմ 5սմ

բ) 12կգ 650գ+6կգ 450գ=19կգ 100գ
22տ 210կգ+2տ 880կգ=25տ 90կգ

գ) 2օր 16ժ+3օր 9ժ=6օր 1ժ
12ժ 20ր+2ժ 40ր=15ժ

1040.
ա) 2012 թվականին լրանում է հայերեն առաջին տպագիր գրքի հրատարակման 1500-ամյակը։ Ո՞ր թվականին է հրատարակվել հայերեն առաջին տպագիր գիրքը։

Լուծում
2012-1500=512
Պատ՝. 512 թվականին
բ) 2025 թվականին լրանում է հայ նշանավոր գրող Ավետիք Իսահակյանի ծննդյան 150-ամյակը։ Ո՞ր թվականին է ծնվել Ավետիք Իսահակյանը։ Այժմ նրա ծննդյան ո՞ր ամյակն է։
Լուծում
2025-150=1875
2025-2021=4
150-4=146
Պատ՝. Ավետիք Իսահակյանը ծնվել է 1875թ. Ավետիք Իսահակյանը հիմա 146 տարեկան է։

1041. Խանութում կար կարմիր և կանաչ ժապավեն՝ ընդամենը 450մ։ Երբ վաճառվեց 53մ կարմիր և 35մ կանաչ ժապավեն, ապա նրանց քանակները հավասարվեցին։ Յուրաքնչյուր գույնից քանի՞ մետր ժապավեն կար խանութում։
Լուծում
53+35=88
450-88=362
362։2=181
181+53=234
181+35=216
Պատ՝. կարմիր-234մ, կանաչ-216

1034. Արտահայտի՛ր նշված միավորներով։

բ) 500մմ=5դմ
540սմ=5մ 40սմ
706դմ=70մ 60սմ
4006մ=4կմ 6000մմ

գ) 5000մլ=5լ
2050մլ=2լ 50մլ
5006մլ-5լ 6մլ
3204=3լ 204մլ

1038. Արտահայտի՛ր նշվախ միավորներով։

ա) 3/5սմ=6մմ
7/20դմ=35մմ
5/20մ=250մմ

բ) 4/50կգ=80գ
4/5տ=8ց
7/100ց=7000գ

գ) 5/20ր=15վ
3/30ժ=6ր
3/4օր=18ժ

1039. Կատարի՛ր գործողությունները։

ա) 77կմ-35մ=76000կմ 1000մ-35մ=76965=76կմ 965մ
42դմ 2սմ-7սմ=41դմ 12սմ-7սմ=41դմ 5սմ

բ) 15կգ-670գ=14կգ 1000գ-670գ=14կգ 330գ
22տ 210կգ-240կգ=21տ 1210կգ-240կգ=21տ 970կգ

գ) 18 օր-8ժ=17օր 24ժ-8ժ=17օր 16ժ
18ժ 20ր-35ր=17ժ 80ր-35ր=17ժ 45ր

972. Տրված կոտորակներից որո՞նք են կանոնավոր, և որո՞նք անկանոն։

6/7-կանոնավոր, 12/17-կանոնավոր, 4/5-կանոնավոր, 8/7-անկանոն, 17/18-կանոնավոր, 3/3-անկանոն, 6/6-անկանոն, 4/1-անկանոն։

973. Լրացրո՛ւ աղյուսակը։

բ)

974. Համեմատի՛ր։

դ) 11/25 > 5/25
22/31 < 22/23

դ) 7/15 = 7/15
3/14 = 3/14

952. Համեմատի՛ր

3 3
ա) ____ > ____
4 5
4 4
____ < ____
7 5
6 6
բ) ____ < ____
17 15
9 9
____ < ____
29 28
7 7
գ) ____ < ____
123 103
25 25
____ = ____
142 142
17 17
դ) ____ = ____
18 18
14 14
____ < ____
19 16

953. Դասավորի՛ր կոտորակները.

բ) Նվազման կարգով։
7 7 7 7 7 7
____, ____, ____, ____, ____, ____։
8 9 15 24 31 35

954. Համեմատի՛ր։

2 2
գ) ____ լ > ____ լ
5 10
4 4
դ) ____ ժ < ____
30 15

955. Լրացրո՛ւ աղյուսակը։

956. Ի՞նչ սխալներ կան խնդիրների տվյալների մեջ։

ա) Հայկն իր ունեցած դրամի 4/5 մասն օգտոգործեց ձմերուկ գնելու, 3/5 մասը՝ սեխ գնելու համար։ Այդ գնումներից հետո որքա՞ն դրամ մնաց հայկի մոտ, եթե նա ուներ 1000 դրամ։

Լուծում
1000։5.4=800
1000։5.3=600
800+600=1400
1000<1400

բ) Աննան իր ունեցած գումարի 4/7 մասն օգտագործեց ժապավեն գրելու համար, իսկ 5/7 մասը՝ ուլունքներ գնելու համար։ Որքա՞ն դրամ մնաց Աննայի մոտ այդ գնումներից հետո, եթե նա ուներ 1400 դրամ։

Լուծում
1400։7.4=800
1400։7.5=1000
1000+800=1800
1400<1800

957. Արան իր ունեցած դրամի 3/5 մասը ծախսեց գրքեր գնելու համար, իսկ 1/5 մասը՝ տետր գնելու համար։ Որքա՞ն դրամ մնաց Արայի մոտ այդ գնումներից հետո, եթե նա ուներ 1000 դրամ։

Լուծում
1000։5.3=600
1000։5.1=200
600+200=800
1000-800=200
Պատ՝. 200 դրամ

958. Վարորդը ձմերուկի 3/5 մասը դատարկեց առաջին խանութում, իսկ մնացած 2500 կգ-ը՝ երկրորդ խանութում։ Վարորդը որքա՞ն ձմերուկ դատարկեց առաջին խանութում։

Լուծում
2500։2=1250
1250.3=4750

Պատ՝. 4750

939. Համեմատի՛ր։

2 3
ա) ____ < ____
5 5
3 4
____ < ____
7 7
6 5
բ) ____ > ____
17 17
11 9
____ > ____
28 28
7 7
գ) ____ = ____
123 123
24 21
____ > ____
143 143
14 17
դ) ____ < ____
18 18
18 18
____ =____
19 19

940.Դասավորիր կոտորակները.

ա) աճման կարգով
3 4 6 12 15
____, ____, ____, ____, ____։
17 17 17 17 17

բ) նվազման կարգով
35 31 22 19 17 4
____, ____, ____, ____, ____, ____։
35 35 35 35 35 35

941. Համեմատի՛ր։
3 4
ա) ____ մ < ____ մ
5 5
7 4
բ) ____ կգ > ____ կգ
10 10

3 6
գ) ____ լ < ____ լ
20 20
2 4
դ) ____ ժ < ____ ժ
15 15

942. Լրացրո՛ւ աղյուսակը։

944.

ա) 4500լ տարողությամբ ջրավազանը ամբողջությամբ լցված էր ջրով։ Այգեպանը այդ ջրի 2/3 մասն օգտագործեց այգին ջրելու համար։ Քանի՛ լիտր ջուր օգտագործեց այգեպանը այգին ջրելու համար։

Լուծում
4500։3=1500
1500.2=3000

Պատ՝. 3000լ