Առաքելյան Նարեկ

1. Նշված արմատներով կազմի՛ր հոդակապով և ածանցավոր բառեր, օրինակ՝

Արմատ՝ արև

Ածանցավոր՝ արև+ային

Հոդակապով՝ արև+ա+ծաղիկ

Թագ —թագուհի

Թագ —թագաժառանգ

Մարդ —մարդուկ

Մարդ —մարդասպան

Գիր —գրել

Գիր — ձեռագիր

Մազ —անմազ

Մազ — երկարամազ

Դաս —դասարան

Դաս —դասամիջոց

Ձեռ —ձեռնոց

Ձեռ —ձեռագործ

Արմատ, ածանց,  հոդակապ

Ա․Արմատը բառի հիմնական իմաստն արտահատող մասն է, հիմքը: Արմատը արտահայտում է բառի հիմնական իմաստը և չի բաժանվում բաղադրիչների:

Օրինակ՝ թագ արմատից ունենք թագավոր, անթագ, թագուհի բառերը:

Բ․Բառի վերջից կամ  սկզբից ավելացող մասնիկները, որոնք փոխում են բառի իմաստը և կազմում նոր բառեր, կոչվում են ածանցներ:

Օրինակ՝ տուն-անտուն, գիր—գրություն, խմոր—խմորեղեն:

Այս բառերի ան, ություն, եղեն մասնիկները ածանցներ են:

Գ․ Ա ձայնավորը, որն իրար է կապում բաղադրյալ բառի տարբեր բաղադրիչները, կոչվում է հոդակապ․ օրինակ՝ ծով+ա+նկար

Առաջադրանքներ՝

1.Տրված բառերը կազմող մասերն առանձնացրո՛ւ: Արմատներն ընդգծիր:

Օրինակ՝ մայրություն – մայր + ություն

Ան+ամոթ, ամպ+ոտ, քար+ոտ, օդ+ային, դժ+գոհ, հեռ+ավոր, բար+ություն, գր+ավոր, ան+որոշ,  տ+հաճ:

115. Կազմի՛ր արտահայտությունը և հաշվի՛ր արժեքը։

           Ա) (7+15)x10-150=70

                1)7+15=22

                2)22×10=220

                3)220-150=70

           Բ)  (3+125)x5-625=15

                1) 125+3=128

                 2)128×5=640

                3)640-625=15

u… Ստուգում, քննարկում ենք առաջադրանքները։

1. Նշված արմատներով կազմի՛ր հոդակապով և ածանցավոր բառեր, օրինակ՝

Արմատ՝ արև

Ածանցավոր՝ արև+ային

Հոդակապով՝ արև+ա+ծաղիկ

Թագ —թագուհի

Թագ —թագաժառանգ

Մարդ —մարդուկ

Մարդ —մարդասպան

Գիր —գրել

Գիր — ձեռագիր

Մազ —անմազ

Մազ — երկարամազ

Դաս —դասարան

Դաս —դասամիջոց

Ձեռ —ձեռնոց

Ձեռ —ձեռագործ

Արմատ, ածանց,  հոդակապ

Ա․Արմատը բառի հիմնական իմաստն արտահատող մասն է, հիմքը: Արմատը արտահայտում է բառի հիմնական իմաստը և չի բաժանվում բաղադրիչների:

Օրինակ՝ թագ արմատից ունենք թագավոր, անթագ, թագուհի բառերը:

Բ․Բառի վերջից կամ  սկզբից ավելացող մասնիկները, որոնք փոխում են բառի իմաստը և կազմում նոր բառեր, կոչվում են ածանցներ:

Օրինակ՝ տուն-անտուն, գիր—գրություն, խմոր—խմորեղեն:

Այս բառերի ան, ություն, եղեն մասնիկները ածանցներ են:

Գ․ Ա ձայնավորը, որն իրար է կապում բաղադրյալ բառի տարբեր բաղադրիչները, կոչվում է հոդակապ․ օրինակ՝ ծով+ա+նկար

Առաջադրանքներ՝

1.Տրված բառերը կազմող մասերն առանձնացրո՛ւ: Արմատներն ընդգծիր:

Օրինակ՝ մայրություն – մայր + ություն

Ան+ամոթ, ամպ+ոտ, քար+ոտ, օդ+ային, դժ+գոհ, հեռ+ավոր, բար+ություն, գր+ավոր, ան+որոշ,  տ+հաճ:

2. Գտիր հետևյալ բառերի ընդհանուր արմատները:

ամառանոց, ամառային-
ջերմություն, ջերմանավ-
նավահանգիստ, նավավար-
վարիչ, վարել, ղեկավար-
հազարավոր, հազարամյակ-

3. Կազմիր նոր բառեր հետևյալ արմատներով ու ածանցներով՝

Քարէ, հողոտ, դասարան, տոնային, երկարավուն, հերոսական, սխալմունք

ային, արան, ավոր, անք, ավուն

4.Բառաշարքից առանձնացրո՛ւ  հոդակապ ունեցող բառերը(կան բառեր, որոնցում հոդակապ չկա)։ Հոդակապ ունեցող բառերում գունավորի՛ր արմատները և հոդակապը։

Օրինակ՝ Հյուրախաղ–հյուր+ա+խաղ

Օձաձուկ, լայնարձակ, մրգահյութ,փորձանոթ, հողագունդ, արծաթագործ,նախշազարդ, ալրաղաց, հայազգի, ծաղկափոշի, նույնարմատ, ծառատունկ:ս

1. Լրացրո՛ւ մեկից ավելի արմատ և ածանց ունեցող (բարդածանցավոր) բառերի շարքը:
   1. Սառնասրտություն, կիսագնդային, հեռախոսավարուհի, …:
2. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր բաղադրյալ բառերով:
   1. Խիտ սաղարթներ ունեցող, գեղեցիկ քանդակված, նուրբ ճաշակով, լեռնային աշխարհ, բարձր գագաթ ունեցող, թմբուկ խփել, սարսափ ազդող, ասֆալտով պատված, դանդաղ սահող, քաղաքին հատուկ:

• Չէ ՞որ, կան մարդիկ ,որոնց համար կյանքում ամենաթանկ և ամենալավ բանը իրենց հոգու կամ մարմնի որևէ հիվանդությունն է: Նրանք իրենց ողջ կյանքի ընթացքում դրանով են զբաղվում և միայն դրանով են կենդանի․ նրա պատճառով տառապանք կրելով ՝նրանք դրանով են սնվում, ուրիշներին գանգատվում են այդ հիվանդությունից ու դրանով մերձավորների ուշադրությունը դարձնում իրենց վրա:
• Դրա համար մարդկանց սիրտ ջերմացնող կարեկցությունն են վաստակում,
•  ու դրանից բացի նրանք ոչինչ չունեն: Վերցրեք նրանցից այդ հիվանդությունը, բժշկեցեք նրանց և նրանք, կդժբախտանան, որովհետև կզրկվեն ապրելու միակ միջոցից․ այն ժամանակ նրանք ներքուստ դատարկ կլինեն: Երբեմն մարդու կյանքն այնքան աղքատ է լինում, որ նա ակամայից ստիպված է լինում գնահատել իր արատը և նրանով ապրել, և կարելի է ասել, որ մարդիկ հաճախ ձանձրույթից են արատավոր դառնում:

• Սպիտակ ագռավները բնության մեջ հազվագյուտ են. նրանք շատ քիչ են պատահում: Հենց դրանով են նրանք հետաքրքիր։ Տասնութերորդ դարում Ռուսաստանի թագավոր Պետրոս Առաջինը պալատում մի սպիտակ ագռավ  էր պահում` որպես հազվագյուտ երևույթ։ Խոսքի մեջ «սպիտակ ագռավ» արտահայտությամբ բնորոշում են մյուսներից, տարբերվող մարդկանց հազվադեպ հանդիպող առարկաները։ Առաջին անգամ դա հռոմեական մի բանաստեղծ Յուվենալիուսն է օգտագործել:
• Երկրում շատ բարձր ու անմատչելի մի լեռ կար, որ լիքն էր բոլոր բարիքներով: Մարդիկ կամեցան դրա վրա բնակություն հաստատել, սակայն նրա վրա բարձրանալր շատ դժվար էր , թեև վերելքի շատ ճանապարհներ կային: Նրանք, ովքեր բարձրանալու ժամանակ կանգ առան ,սայթաքեցին ու ցած գլորվեցին մինչև ստորոտը: Իսկ ովքեր դադար առնել չուզեցին, այլ գավազանի օգնությամբ շարունակեցին վերելքը, բարձրացան լեռան վրա ու հանգիստ կյանք վայելեցին:
  Այդպես թուլակազմ ու վախկոտ մարդիկ մնում են կես ճանապարհին ու կորչում, իսկ հաստատակամները, համբերությունն իրենց նեցուկ ունենալով ,վեր են բարձրանում ու հասնում իրենց նպատակին: