Месяц: Ноябрь 2023

ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՇԱՐԺՈՒՄԸ ԵՎ ՓՈԽԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ.

       §7. Մեխանիկական շարժում: Շարժման հարաբերականությունը:

       §8. Նյութական կետ: Շարժման հետագիծ: Ճանապարհ: (էջ 21-28)

Առաջադրվող հարցեր՝

1.Ինչն են անվանում մեխանիկական շարժում:  
Ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունն այլ մարմինների նկատմամբ կոչվում է մեխանիկական շարժում:             

2.Բերել մեխանիկական շարժման օրինակներ:
Ճյուղի շարժվելը, ավտոմեքենայի շարժվելը, ճոճանակի տատանվելը, ժամացույցի սլաքները պտտվելը, 

3.Որ մարմինն են անվանում հաշվարկման մարմին:
Այն մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկվում է այլ մարմինների շարժումը, կոչվում է հաշվարկման մարմին:

4.Շարժվող գնացքի վագոնում սեղանի վրա դրված է գիրք: Որ մարմինների նկատմամբ է գիրքը՝   
Ա՝ շրջապատի նկատմամբ գիրքը շարքվում է։
Բ՝սեղանի նկատմամբ գիրքը չի շարջվում։

5. Ինչն են անվանում նյութական կետ:
Այն մարմինը, որի չափերը տվյալ պայմաններում կարելի է անտեսել, կոչվում է նյութական կետ:

6. Որ դեպքում մարմինը կարելի է համարել նյութական կետ, որ դեպքում՝ ոչ: Բերել օրինակներ:

Տվյալ պայմաններում նյութական կետ ասելով պետք է հասկանալ, որ միևնույն մարմինը որոշ շարժումների դեպքում կարելի է համարել նյութական կետ, իսկ որոշ շարժումների դեպքում` ոչ:
Նյութական կետը, ֆիզիկական մարմին է, օժտված որոշակի հատկություններով, իսկ երկրաչափական կետը զուրկ է դրանից:

7.Հետևյալ որ դեպքերում ուսումնասիրվող մարմինը կարելի է համարել նյութական կետ.

   գ) դիտարկվում է Լուսնի պտույտը  Երկրի շուրջը;

8. Կարելի է երկրագունդը համարել նյութական կետ:Այո։

9. Ինչն են անվանում շարժման հետագիծ:
1. Մարմնի շարժման ընթացքում անցած ճանապարհը, կոչվում է՝ շարժման հետագիծ:
2. Շարժման հետագիծ են անվանում այն գիծը, որով շարժվում է այդ մարմինը։

10. Բերել ուղղագիծ և կորոգիծ շարժումների օրինակներ:

Կորագիծ՝ գնդակի օդային հարված

Ուղղագիծ՝ գնդակի գետնային հարված

11. Դիտարկել սեղանի վրա գլորվող և գետին ընկնող գնդիկի շարժումը: Գծել նրա շարժման հետագիծը:

12. Ինչն են անվանում մարմնի անցած ճանապարհ:

Մարմնի անցած ճանապարհը որոշակի ժամանակամիջոցում անցած հետագծի երկարությունն է:

13. Ինչով է տարբերվում հետագիծն անցած ճանապարհից:
Մարմնի հետագիծը այն գիծն է, որով շարժվել է մարմինը, իսկ մարմնի անցած ճանապարհը որոշակի ժամանակամիջոցում անցած հետագծի երկարությունն է:

14. Կհանդիպեն արդյոք երկու նյութական կետեր, եթե հայտնի է, որ դրանց հետագծերը հատվում են:
Այո՛․
https://www.youtube.com/watch?v=Z1qcyNVvRN8

1. Նշիր այն բառը, որն հոմանիշ է փակագծերում տրված դարձվածքին:
   
   

• ա. մարզվել, զինվել, սպառնալ, տրորել (սուր ճոճել)
• բ. սսկվել, հագենալ, բավարավել, չարախոսել (բերանը ջուր առնել)
• գ. խրատել, մտապահել, նշանել, ականջին օղ դնել, (ականջին օղ անել)
• դ. վերացնել, սիրաշահել, վրդովվել, հագենալ, (սիրտը առնել)
• ե. եռանդագին, մոլեգնած, մարած, շիկացած, (կրակ կտրած)
• զ. անտեսել, պաշարել, կուտակել, հանգցնել, (ականջի ետևը գցել)

2.Բառաշարքում ընդգծիր պարզ բառերը:

Կարգ, կատակ, անտեր, կապիկ, վազք-վազել, գարուն, տկար, կարիճ, քերիչ, գերան, բարձ, շարան, դիրք, պատճառ, արդուկ, շահույթ, հրաման, հատիկ, հյութ, հնչյուն,  կաղնուտ, ականջ, օրորոց, մրջյուն:

3.Բառաշարքում ընդգծիր անհոդակապ բառերը, ինքդ լրացրու շարքը ևս 5 բառով:

Ծանրակշիռ, բազմերանգ, կեսբերան, խաղակես, մարգարտաշար, նախօրոք, սեպագիր,  ընդառաջ, ջրամբար, նկարագիր, աներորդի, մարդամոտ, մայրցամաք, ոսպապուր։

  Հացաման , ծաղկաման , աղաման ,թանապուր, մոխրաման

4.Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ բայերի 6 զույգ: 
Սփրթնել- գունատվել, ծաղրել- հեգնել, սարսափել- ահաբեկվել , աղաչել- աղերսել , սաստկանալ-ուժեղանալ, իշխել-տիրել:

5.Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ ածականների 6 զույգ:
Լուռումունջ- լռելյայն
ազնիվ- անկեղծ
 մեծամիտ- գոռոզ
 չնաշխարհիկ- չքնաղ
քաջ- խիզախ
սրտացավ- գթասիրտ

6.Բառաշարքում առանձնացրու հոմանիշ գոյականների 6 զույգ:
Վախ- երկյուղ
մրրիկ- փոթորիկ
երանգ- գույն
կասկածանք -տարակուսանք
 դրացի- հարևան
տրտմություն- թախիծ:

7.Բացատրի՛ր դարձվածքները բառարանի օգնությամբ:
Իրար սրտից ջուր խմել – Իրար հաճելի վարմունք ունենալ, մեկը մյուսի սրտովը լինել՝ խոսել՝ վարվել:
Հազար մաղով անցկացրած – առանց ամոթի՛անամոթ
Հիվանդի համար ջուր բերող – դանդաղաշարժ,կարևոր գործից ուշացող
Գլխին կրակ թափել – բարկությունը արտահայտել
Կանաչ-կարմիրը կապել – ամուսնացնել
Կոպեկի համար մեռած – ժլատ
Ուրիշի բնում ձու ածել – օգուտը ուրիշին մնալ
Ոտքի կոխան դարձնել – ոտնատակ տալ
Փուշը մատից հանել – օգնել
Գրքի մի երեսը կարդալ — հարցին միակողմանի մոտենալ

8. Որ դարձվածքների  իմաստն է սխալ բացատրված:

1. ժամավաճառ լինել – իզուր ժամանակ վատնել
   2.երեսից կախվել – թախանձել
   3.արյունը ջուր դառնալ – սահմռկել
   4.աչքերը փակել –չտեսնել
   5. աչքը ջուր կտրել – կարոտով, անհամբերությամբ սպասել
   6. անձյուն ձմեռ – անճարակ մարդ
   7. գլխարկը գետնովը տալ – պատիվը վիրավորել
   8. գլխին տալ — զղջալ:
   
   9.Հետևյալ դարձվածքներով մեկական նախադասություն կազմել:

Լեղին ճաքել-
Մթության մեջ տեսնելով պանդային լեղիս ճաքեց։
արյունը գլխին խփել
Նրա խոսքերից արյունը գլխիս տվեց։
հոգին ավանդել
Չինացին հոգին ավանդեց, և նրա մարմինը այրեցին։
անարգանքի սյունին գամել
Իմ ուսուցիչը դասի ժամանակ աշակերտներից մեկին անարգանքի սյունին գամեց։
ականջի հետև գցել
Իմ ընկերը ականջի հետև էր գցել իմ խոսքերը։

10. Հետևյալ բառերի համար գտնել հոմանիշ դարձվածքներ
ծաղրել- մեկին ձեռ առնել
հիվանդանալ- որևէ հիվանդության ենթարկվել
օգնել-ձեռք մեկնել
հասկանալ- Գլխի ընկնել
մեռնել-շունչը փչել
անտեսել- ականջի ետևը գցել
ծուլանալ- ծույլի հատկություն ձեռք բերել:
ուրախանալ-աշխարհով մեկ լինել
ճարպիկ- աչքը բաց
թանկ- բարձր գին ունեցող
սպառնալ-սուրը ճոճել
գունատվել-գույնը գցել
էժան- Ոչ բարձր գին ունեցող

11.Տրված  բառերի հականիշները գրի´ր:

Սիրուն-տգեղ
 լավ-վատ
մեծ-փոքր
 ներքև-վերև
 ուշադիր-անուշադիր
բարեկամ- թշնամի
աղքատ- հարուստ
կուշտ- սոված
դիտավորյալ- պատահաբար
հիշել-մոռանալ
վառել- անջատել
դրական -բացասական
հրաժեշտ տալ- ողջունել
հյուսել-քանդել
թույլատրել- արգելել
 ընկնել-վեր կենալ
գումարել- հանել
թափթփել-հավաքել
պապանձվել- աղմկել
գիշեր- ցերեկ
ելք- մուտք
ավարտել- սկսել  
օգնել-խանգարել
արագացնել- դանդաղեցնել

1230 .        Մի փաթեթում կա    324/15 մ , իսկ երկրորդում՝ 597/30մ։ Ո՞ր փաթեթում է գործարքն ավելի քիչ և որքանո՞վ։

                                լուծում

                                           1)      324/15    597/30

                                                    648/30 597/ 30   

                                             2) 648/30-597/30=17/10= 1  7/10 մ

                                                                                                                Պատ՝․ 1, 7/10  մ-ով։

1231.  Առաջին շտեմարանում կա 13/21 տ ցորեն , երկրորդում՝ 9/14 տ։ Ո՞ր շտեմարանում ավելի շատ ցորեն կա և որքանո՞վ ավելի։

                                            Լուծում

1. 13/21 և 9/14

26/42 և 27/42

26/42 <  27/42    

• 27/42- 26/42=1/42  

                                                                       Պատ1`. 2ը -1/42 տ.- ով     :             

1250  Կատարե՛ք բազմապատկում․

                     Ա) 3/7 x 5/2 — 3x 5/7 x2=15/14=1  1/14

                      Բ)8/3 x 9/4 =72/12= 8×9/3/4=6/1

                      Գ)5/9 x 7/4 =35/36

                     Դ)6/7 x 3/8= 6×3/7×8 =18/56= 9/28

                     Ե) 2/9 x 6/17 = 2×2/3×17= 2×2/3×17=4/51

                      10/7 x 3/8 =5×3/7×4=5×5/ 7×4 = 15/28

                     4/5 x 21×16=14×21/5×16=1×21/20= 21/20

                    15/14x 5×3 =15×5/ 14×3= 3×5/ 14×1=15/14

1311. Կատարե՛ք կոտորակների բաժանում

                   3/8 : 7/4=3/8 X4/7=3X1/8X7 = 3/14

                   20/3 :13/36= 20/1 X 12/13 =240/13

                  9/35 : 3/7 = 9/35 X7/3 = 3X1/ 5X1=3/5

                 121/63 : 11/9 = 121/63X 9/11

1319 Կատարե՛ք կոտորակների բաժանում և արդյունքը ստուգեք՝ օգտագործելով բազմապատկումը․

                    2/7 : 3/49= 2/1 x 7/3= 14/3

                   8/25 : 4/5=2/5 x 1/1=2/5

                  6/44 : 3/11= 2/4 x 1/1 = 1/2

                  144/45 : 12/9 = 12/5 x 1/1 =12/5

                 42/27 : 14/9 = 3/3 x 1/1 = 1

                72/105: 8/35 = 13/1 x 8/15 =8/15

              33/100 : 33/10 =1/ 10x 1/1= 1/10

1316.         Կատարե՛ք կոտորակների բաժանում

                       3: 4/7 = 3/1 : 7/4= 3/1 x 4/7 =21/4     

                      9/23 : 3= 9/23 : 3/1 =3/ 23 x 1/1= 3/23

                    96/41 : 64 = 96//41 : 64/1 = 12/ 41 x 1/8 =3×1/41×2= 3/82

                    144/7 : 60 = 144/7 ;60/1 = 48/7 x1/20= 12×1/ 7×5=12/35

                   51/18 :  27 = 51/18 : 27/1 =17/2 x1/9= 17/162

                     134/155 : 67=  134/155:67/1= 2/155 x 1/1 = 2/155

   1314       Կատարե՛ք կոտորակների բաժանում

                        3: 4/7 = 3/1 : 4/7 = 3/1 x 7/4 = 21/4

                          12: 3/8 = 12/1 : 3/8 = 4/1 x  8×1=32/1

                          8: 5/12= 8/1: 5/12=8/1 x 12/5 = 96/5

                          81/ 9/10 = 81/1 : 9/10= 9/1 x 10/1 =90/1

                           12 : 48/17= 12/1 : 48/17= 1/1 x 1/4 =17/4

                          15: 35/16 =15/1 : 35/16= 3/1×16/7= 48/7

                           24: 16/25 = 24/1 : 16 /25= 3/1 x 25/2 =75/2

                          33: 22/19 =33/1 :22/19 =3/1x 19/2 =57/2

1322.  Կատարեք գործողությունները․

                5/11 : 75/22 + 4/3 x 7/5 – 2/3 :5/7= 16/15

1. 5/11: 75/22 =1/1 x2/15=2/15

                   2)   4/3 x 7/5= 28/15

                   3)   2/3 : 5/7 =2/3 x 7/5=14/15

                  4)   2/15+ 28/15 = 14/15 = 2+28-14\15 =16\15

              b)   72/25 : 24/15 +7/30 x 6/7 + 33/2 x 16/5 = 55

                    1) 72/25 : 24/15= 3/5 x 3/1 =9/5

                    2)  7/30x 6/7= 1/5 x 1/1 = 1/5

                    3) 33/1 x 8/5 =264 /5

                   4) 9/5 + 1/5 + 265/5 =55

Մի անգամ մկները ժողով արեցին, քանի որ ցանկանում էին ազատվել կատվից: Մկներից մեկը ասաց, որ կարելի է զանգակ կախել կատվի վզից, որ հենց զանգի ձայնը լսեն արագ խախչեն: Բոլոր մկները ուրախությամբ համաձայնեցին, բայց նրանցից մեկը ասաց, որ լավ միտք է, սակայն նրանցից ո՞վ է զանգակը կախելու կատվի վզից, և բոլորը լռեցին:

ԱԳԱՀ ՄԱՐԴԸ

Ագահ մարդը Աստծուց խնդրում էր, որ նա ինչին դիպչի ոսկի դառնա: Աստված կատարեց նրա խնդրանքը: Ագահը դանակը վերձրեց որպեսզի հաց կտրի, բայց և՛ դանակը, և՛ հացը ոսկիդարձան: Հետո նա սարսափած վազեց ջուր խմելու, բայց կրկին և՛ ջուրը, և՛ բաժակը դարձան ոսկի: Նա փոշմանած Աստծուց խնդրեց, որ ետ վերձնի իր ցանկությունը, բայց Աստված նրան չխղճաց և նա մհացավ անօթի և ծարավ:

Այս առակներից սովորեցի հետևյալը, որ մարդ չպետք է լինել ագահ և պետք է բավարարվի այն ինչ ունի : Կարող է իհարկե ձգտել ունենալ ավելին, բայց ոչ ագահ տարբերակով՝ այն իր քրտնաջան աշխատանքով:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչու՞ է հին պատմիչը Եգիպտոսն անվանում <<Նեղոսի Պարգև>>։

Նեղոսն աշխարհի ամենաերկար գետն է, որի երկարությունը՝ մոտ 6700 կմ է: Հորդառատ անձրևներից և ձնհալից Նեղոսի ջրի մակարդակն ամռանը բարձրանում էր և ողողում ափերը՝ պարարտացնելով հողը: Ողողվող հողերից արևելք և արևմուտք անծայրածիր անապատ էր: Այնտեղ անձրևներ չէին տեղում, և Նեղոսը կենարար ջրի միակ աղբյուրն էր: Նեղոսը կյանք էր պարգևում շրջակայքում ապրող մարդկանց: Այդ իսկ պատճառով էլ  հույն պատմիչը Եգիպտոսն անվանել է «Նեղոսի պարգև»:

• Ո՞ր տիրակալը և ե՞րբ կարողացավ առաջինը միավորել Եգիպտոսը։

Ք․Ա․ 3100թ․ Հարավային տիրակալ Մենեսը նվաճեց  Հյուսիսային փագավորությունը՝ սկիզբ դնելով Եգիպտոսի միասնական պետուփյանը։ Ք․Ա․ 2800թ․ հիմնվեց առաջին մայրաքաղաքը՝ Մեմֆիսը։ Եգիպտոսի միասնական պետության այս փուլը անվանվում էր Հին թագավորություն և գոյատևեց մոտ հինգ հարյուր տարի։

• Ի՞նչ նպատակով են կառուցել եգիպտական բուրգերը։
  Այն կառուցել են փարավոնների հիշատակման համար։
• Ի՞նչու են էին փարավորնները արշավանքներեր կատարում դեպի հարևան երկրներ։

Հարևան երկրներից կարող էին իրենց հետ բերել հազավոր անասուններ և ստրուկներ։

• Ինչպե՞ս հիքսոսներին աջողվեց գրավել Եգիպտոսը։

     Ք․ Ա․ XVIII դարերի ընթացքում Եգիպտոսը թուլացել էր  և կրկին տրոհվեց ինքնուրույն իշխանության։ Օգտվելով պետության թուլությունից և մասնատվածությունից հիքսոսներին աջողվեց գրավել Եգիպտոսըհյուսիսային մասը։